Sự khác nhau giữa vi khuẩn và virus

Vi khuẩn và virus là hai loại vi sinh vật gây bệnh phổ biến nhất cho con người. Vi khuẩn là sinh vật đơn bào có cấu trúc tế bào hoàn chỉnh, trong khi virus là một hạt nhân axit nucleic được bao bọc bởi một lớp protein. 

Mặc dù cả hai đều có kích thước siêu nhỏ, không thể quan sát bằng mắt thường, nhưng chúng có nhiều điểm khác biệt cơ bản về cấu trúc, cách thức hoạt động và gây bệnh. Hiểu rõ sự khác nhau này giúp chúng ta có biện pháp phòng tránh và điều trị hiệu quả hơn.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), các bệnh truyền nhiễm bởi vi khuẩn và virus vẫn là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong trên toàn cầu.

Bài viết này sẽ so sánh chi tiết vi khuẩn và virus; đặc biệt là các biện pháp phòng ngừa đối với hai loại tác nhân gây bệnh này, từ đó giúp bạn trang bị những kiến thức cần thiết để bảo vệ sức khỏe bản thân và gia đình.

Nguồn gốc và sự hiện diện của vi khuẩn, virus

Virus và vi khuẩn tồn tại ở khắp nơi trong môi trường sống của chúng ta. Chúng có thể được tìm thấy trong:

• Không khí: Bụi bẩn và các hạt vi sinh vật có thể mang theo virus và vi khuẩn.
• Nước: Nguồn nước không được xử lý có thể chứa nhiều loại vi khuẩn và virus gây bệnh.
• Đất: Các loại vi khuẩn có ích và có hại đều sống trong đất.
• Bề mặt: Các bề mặt tiếp xúc thường xuyên như tay nắm cửa, bàn phím máy tính là nơi tập trung nhiều vi sinh vật.

Vi khuẩn, virus khác nhau như thế nào?

Vi khuẩn là sinh vật đơn bào có cấu trúc tế bào hoàn chỉnh, trong khi virus là một hạt nhân axit nucleic được bao bọc bởi một lớp protein. Chúng có nhiều điểm khác biệt cơ bản về cấu trúc, cách thức hoạt động và gây bệnh. Do đó, phương pháp điều trị và phòng ngừa cũng khác nhau.

Sự khác biệt về cấu trúc và kích thước

Vi khuẩn là sinh vật đơn bào có cấu trúc tế bào hoàn chỉnh, bao gồm vách tế bào, màng tế bào, tế bào chất, nhân và các bào quan khác. Kích thước của vi khuẩn tương đối lớn, thường đo bằng micromet (µm). Ví dụ, vi khuẩn Escherichia coli có kích thước khoảng 2 µm.

Virus là một hạt nhân axit nucleic (DNA hoặc RNA) được bao bọc bởi một lớp protein gọi là capsid. Một số virus còn có lớp vỏ ngoài gọi là envelope. Kích thước của virus rất nhỏ bé, thường chỉ đo bằng nanomet (nm). Ví dụ, virus cúm có kích thước khoảng 100 nm.

Khác biệt về khả năng sống và sinh sản

Vi khuẩn sinh sản chủ yếu bằng cách phân đôi nhị phân, trong đó một tế bào mẹ phân chia thành hai tế bào con giống hệt nhau. Một số vi khuẩn có thể sinh sản bằng cách nảy chồi hoặc phân bào. Vi khuẩn có khả năng sinh sản nhanh chóng trong điều kiện thuận lợi.

Virus không có khả năng tự nhân bản mà phải xâm nhập vào tế bào chủ để sử dụng hệ thống enzyme của tế bào này để tạo ra các bản sao của mình. Quá trình sinh sản của virus gồm các giai đoạn: hấp phụ, xâm nhập, tổng hợp, lắp ráp và giải phóng.

Sự khác biệt về vai trò sinh thái và y học

Vi khuẩn đa dạng về chủng loại, trong đó có nhiều loại vi khuẩn có lợi cho con người và môi trường. Chẳng hạn, vi khuẩn đường ruột giúp tiêu hóa thức ăn, tổng hợp vitamin; vi khuẩn trong đất giúp phân hủy chất hữu cơ, tạo phân bón. Tuy nhiên, cũng có một số vi khuẩn gây bệnh như E. coli, Salmonella, Staphylococcus…

Virus chủ yếu gây bệnh cho con người, động vật và thực vật. Các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm như COVID-19, cúm, sởi, Ebola, HIV… đều do virus gây ra. Virus có khả năng đột biến nhanh và lây lan rộng, gây ra các đại dịch trên diện rộng.

Khác biệt trong điều trị 

Để phòng ngừa bệnh do vi khuẩn và virus, cần thực hiện các biện pháp chung như vệ sinh cá nhân, tiêm chủng và sử dụng kháng sinh (đối với vi khuẩn). 

• Nhiễm khuẩn có thể điều trị bằng kháng sinh, vốn ức chế sự phát triển hoặc tiêu diệt vi khuẩn. Vaccine phòng ngừa nhiễm khuẩn cũng khá hiệu quả do cấu trúc ổn định của vi khuẩn.
• Nhiễm virus thường khó điều trị hơn do virus kháng thuốc tốt, chỉ một số thuốc kháng virus đặc hiệu mới có tác dụng. Vaccine virus cũng khó phát triển do sự đột biến nhanh của virus. Phương pháp chính vẫn là nâng cao sức đề kháng và điều trị triệu chứng.

Ví dụ về các bệnh do virus và vi khuẩn:

• Bệnh do virus:
  • Ebola: Một trong những virus gây tử vong cao nhất, với tỷ lệ tử vong lên đến 90% trong một số đợt bùng phát.
  • COVID-19: Gây ra bởi virus SARS-CoV-2, đã gây ra đại dịch toàn cầu với hàng triệu ca nhiễm và tử vong.
  • Cúm: Virus cúm có khả năng lây lan nhanh trong cộng đồng, đặc biệt vào mùa đông.
• Bệnh do vi khuẩn:
  • Viêm phổi: Có thể do nhiều loại vi khuẩn khác nhau gây ra, như Streptococcus pneumoniae.
  • Tiêu chảy: Nhiều trường hợp do vi khuẩn như Escherichia coli (E. coli) hoặc Salmonella gây ra.

Một số con số thống kê cho thấy tác động tiêu cực của vi khuẩn và virus:

• Theo WHO, các bệnh truyền nhiễm do vi khuẩn và virus gây ra chiếm khoảng 1/3 số ca tử vong trên toàn cầu mỗi năm.
• Đại dịch COVID-19 do virus SARS-CoV-2 đã lây nhiễm cho hơn 600 triệu người và cướp đi sinh mạng của hơn 6,5 triệu người tính đến tháng 9/2022.
• Kháng thuốc kháng sinh đang trở thành vấn đề y tế toàn cầu. Ước tính đến năm 2050, nhiễm khuẩn kháng thuốc có thể cướp đi 10 triệu sinh mạng mỗi năm.

Ứng dụng

Vi khuẩn và virus có cả lợi ích và tác hại đối với con người.

• Vi khuẩn:
  • Được sử dụng trong sản xuất thực phẩm như sữa chua, dưa cải.
  • Được ứng dụng trong công nghiệp dược phẩm để sản xuất kháng sinh.
  • Được sử dụng trong công nghệ sinh học để nghiên cứu và phát triển các sản phẩm mới.
• Virus:
  • Được sử dụng trong công nghệ gen để tạo ra các sinh vật biến đổi gen.
  • Được sử dụng để sản xuất vaccine phòng ngừa bệnh.

Biện pháp phòng ngừa virus và vi khuẩn

Để phòng tránh virus và vi khuẩn, bạn có thể thực hiện các biện pháp như:

• Giữ vệ sinh cá nhân: Rửa tay thường xuyên với xà phòng và nước sạch.
• Sử dụng nước sạch: Uống nước đã được đun sôi hoặc qua hệ thống lọc nước chất lượng.
• Sử dụng khẩu trang: Đặc biệt trong những thời điểm dịch bệnh bùng phát.

Việc nắm rõ đặc điểm, sự khác biệt và cách phòng chống vi khuẩn, virus sẽ giúp mỗi người chủ động bảo vệ sức khỏe cho bản thân và cộng đồng. Đừng quên tham khảo ý kiến bác sĩ nếu có dấu hiệu nhiễm trùng để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.